Subjectiviteit in journalistieke berichtgeving

Abstract

Samenvatting De journalistieke berichtgeving in Nederland is de afgelopen decennia sterk veranderd. Dit is mede veroorzaakt door de ontzuiling van de Nederlandse samenleving vanaf de jaren zestig. De hechte verbindingen tussen dagbladen en politieke en religieuze stromingen waren aan het breken. Journalisten waren niet meer afhankelijk van de zuil waar zij voor schreven maar konden op een subjectieve en opiniërende manier de werkelijkheid esthetiseren (Ruiter, 1996, p. 312). Vanaf 1980 werd het nieuws persoonlijker en daardoor kon het publiek zich er beter in vinden. De concurrentie tussen kranten nam toe en subjectieve berichtgeving werd een middel om meer lezers aan de krant te binden. Het nieuws kwam dichter bij de lezer te staan (RMO, 2003, p. 85). Uit eerder onderzoek bleek dat de bron steeds vaker aan het woord kwam in het nieuws (Piers, 2009; Vis, 2011). Of de journalistiek de afgelopen vijftig jaar subjectiever is geworden wordt in dit onderzoek onderzocht door antwoord te geven op de vraag: Wat is er veranderd in de journalistieke berichtgeving van Nederlandse dagbladen uit 1948, 1980 en 2013 met betrekking tot subjectiviteit? Hiervoor is een corpus opgesteld van 53 nieuwsberichten uit 1948, 1980 en 2013. De nieuwsberichten hadden het onderwerp troonopvolging en kwamen uit de dagbladen NRC, Trouw en de Volkskrant. Om de verandering in de journalistieke berichtgeving te analyseren werd gekeken naar het perspectief en subjectieve indicatoren van de journalist. Door een koppeling van deze begrippen kon de vertelafstand tussen de wereld van de journalist en de wereld van de bron aangegeven worden. Er werd onderscheid gemaakt tussen vijf perspectieven: personageperspectief, neutrale vertellerstekst, tekstinterferentie en de scenisch en panoramisch subjectieve verteller. De subjectiviteit van de journalist kwam naar voren door de volgende indicatoren: deiktische elementen, conatieve woorden, modale bijwoorden, modale werkwoorden, particulier taalregister, ingebed citaat, syntactische verstoring, en tekstinterferentie vooraf of volgend. De vertelafstand tussen de lezer en de bron werd aangegeven op een schaal van 1 tot 5. Uit de resultaten bleek een afname van de scenisch subjectieve verteller tussen 1948, 1980 en 2013. In 1948 werden ook meer subjectieve indicatoren van de journalist gevonden dan in 1980 en 2013. In de artikelen van 1948 stelde een verteller zich dus subjectiever op in vergelijking met 1980 en 2013. Bij het subjectieve vertellersperspectief is de lezer zich bewust dat de journalist aan het vertellen is en de lezer een bemiddelde toegang heeft tot de werkelijkheid. In 1948 was de vertelafstand daardoor groot. In 1980 en 2013 bleek vervolgens een toename van het personageperspectief en tekstinterferentie ten opzichte van 1948. Er kwam meer subjectiviteit van de bron in de teksten. Doordat de bron zelf aan het woord is bij het personageperspectief is er een zeer kleine vertelafstand tussen de lezer en de bron. Door de toename van het personageperspectief in 1980 en 2013 werd de vertelafstand gemiddeld kleiner. De vertelafstand nam vooral af tussen 1948 en 1980, vanaf 1980 bleef de vertelafstand ongeveer gelijk. De journalist zelf is dus niet subjectiever gaan schrijven maar er kwam meer subjectiviteit in de tekst door een toename van het personageperspectief. Bij de verandering van subjectiviteit in journalistieke teksten werd geen significant verschil gevonden tussen 1980 en 2013. De resultaten uit de nieuwsberichten in 1980 en 2013 kwamen overeen. De verandering van subjectiviteit in journalistieke teksten vond dus al plaats in 1980.