Oproer ten tijde van de Bestandstwisten, 1614-1621. Een vergelijking tussen Leiden en Haarlem.

Abstract

De dubbelzinnigheid in de positie van de gereformeerde kerk in de Republiek – geprivilegieerd maar niettemin een kerk te midden van andere kerken en bovendien de kerk van een minderheid van de bevolking –was in het confessioneel gemengde Holland nooit opgehelderd, noch in een door kerk en overheid beide onderschreven kerkorde vastgelegd. Onderlinge verschillen tussen de gereformeerden waren tijdens de oorlog tegen Spanje door de strijd naar de achtergrond gedrukt. Nu, tijdens de vrede van het 'twaalfjarig bestand' (1609-1621), kwamen die verschillen tot uiting in een felle ruzie. Toen het leergeschil tussen de remonstranten en de contra-remonstranten – ook wel ‘de bestandstwisten’ genoemd – de kerk dreigde te verscheuren, waren de bevoegdheden van de kerk en de overheid niet gedefinieerd, doch beiden waren in het conflict betrokken. Hierdoor kon een theologisch geschil de aanleiding vormen voor scheuring in kerk en maatschappij. In heel de Republiek ontstonden tijdens de bestandstwisten ernstige conflicten omtrent de definitie van de leer van de gereformeerde kerk en de mate van bemoeienis van de overheid in kerkelijke zaken. In veel steden zorgde het leergeschil voor onrust en oproer onder het volk. Ik zal in mijn scriptie de troebelen die ontstonden in Leiden en Haarlem gedurende de bestandstwisten met elkaar vergelijken.