Buiten de normale verhoudingen. De Nederlandse reactie op de mensenrechtenschendingen in Uganda onder Idi Amin (1971-1979)

Abstract

De jaren zeventig van de twintigste eeuw zijn een cruciale periode geweest voor de ontwikkeling van het Nederlandse mensenrechtenbeleid, waar al veel historisch onderzoek naar gedaan is. Over het Nederlandse beleid met betrekking tot de wrede dictaturen in Centraal Afrika in dit decennium (o.a. Uganda, Centraal Afrikaanse Republiek en Equatoriaal Guinea) is echter nog weinig bekend. In deze studie wordt de Nederlandse reactie op de mensenrechtenschendingen in Uganda onder Idi Amin (1971-1979) onderzocht op basis van primaire bronnen (m.n. archiefmateriaal Buitenlandse Zaken), tegen de achtergrond van de vraag in hoeverre specifieke kenmerken van deze casus het Nederlandse beleid hebben beïnvloed. Deze kenmerken, in de studie aangeduid als de 'Afrikaanse conditie', zijn 1. de nog korte periode van onafhankelijkheid van Uganda bij het aantreden van Amin; 2. het ontbreken van grootschalige en georganiseerde maatschappelijke aandacht voor Uganda, in tegenstelling tot veel andere mensenrechtensituaties in deze periode; en 3. de grootschaligheid van de mensenrechtenschendingen in Uganda, die niet alleen politieke dissidenten trof maar het hele land volkomen ontwrichtte in een proces dat tegenwoordig als 'state failure' zou worden aangeduid. De conclusies zijn o.a. dat het gebrek aan (inter)nationale aandacht weliswaar ook voor andere, niet-Afrikaanse landen gold (zoals Cambodja), maar dat Uganda atypisch was voor het Nederlandse mensenrechtenbeleid omdat de casus niet goed paste in de bekende politieke kaders. Bovendien was het gedrag van Idi Amin zodanig irrationeel dat constant gevreesd werd voor de fysieke veiligheid van de in Uganda aanwezige Nederlanders. Om deze redenen liet de Nederlandse regering na de mensenrechtenschendingen in Uganda te veroordelen, zelfs toen de ontwikkelingshulp aan het land werd stopgezet. Aan het einde van de jaren zeventig speelde de casus Uganda een rol in de beleidsvorming, toen in de mensenrechtennota van 1979 het principe werd opgenomen dat ontwikkelingshulp niet mocht worden gebruikt om het gedrag van regeringen te manipuleren.