De herstructureringsaanpak herstructureren: Een verkenning naar de mogelijkheden van een bedrijvengestuurde bedrijventerreinplanning

Abstract

Dit afstudeeronderzoek richt zich op een verkenning naar nieuwe mogelijkheden voor de aanpak van de verouderingsverschijnselen van Nederlandse bedrijventerreinen. De snelle veroudering van bedrijventerreinen is al sinds de jaren 80 van de vorige eeuw onderkend. Een effectieve verouderingsaanpak is echter nog niet gevonden. Sterker nog, de veroudering neemt toe in mate en omvang. Uit de ervaringen van de overheden blijkt dat herstructureren van bedrijventerreinen vaak een dure, complexe en tijdrovende planningsopgave is. Dit onderzoek betoogt dat het top-down overheidsgestuurde bedrijventerreinbeleid niet in staat is gebleken een gezonde verhouding tussen vraag en aanbod te behouden, voldoende sturing te behouden op de (ruimtelijke) ontwikkeling van bedrijventerreinen na realisatie en de regionale economie door middel van dit huisvestingsbeleid te ondersteunen. Een bedrijvengestuurde herstructureringsaanpak biedt een alternatief voor het top-down overheidsbeleid datniet in staat is gebleken de herstructureringsopgave adequaat te verminderen. Dit onderzoek betoogt dat een bedrijvengestuurde aanpak effectiever is in een tijd van overheidsbezuinigingen. Tevens is de aanname dat de aanpak beter aansluit bij de ruimtelijk-economische ontwikkelingen als gevolg van de ICT-revolutie en globalisering, en de versnipperde private eigendomssituatie. Om deze vraag te beantwoorden is meervoudig case study onderzoek uitgevoerd. De cases omvatten voorbeelden uit Engeland van bedrijvengestuurde initiatieven voor de herontwikkeling van bedrijventerreinen. Engeland heeft een vergelijkbare context als die van Nederland, maar kent traditioneel wel meer betrokkenheid van marktpartijen in de bedrijventerreinplanning. De bevindingen uit de cases in Engeland zijn vervolgens vergeleken met een herstructureringsopgave voor een bedrijventerrein in Nederland; industrieterrein Lage Weide in Utrecht. In deze derde case study is op basis van de bevindingen in Engeland de kansen van een bedrijvengestuurde herstructureringsaanpak onderzocht. De cases zijn allen vergeleken op de mate van sturing vanuit de bedrijven, de bijdrage aan de vernieuwing en/of beheer van het terrein en de bijdrage aan de economische ontwikkeling van het terrein. In de eerste case study is een herstructureringsaanpak van meerdere bedrijventerreinen in Liverpool onderzocht. Een belangrijke conclusie uit de eerste case was dat het succes van de ruimtelijke herontwikkelingen sterk afhankelijk waren van de bedrijfseconomische ontwikkelingen en investeringen. Het succes van de herstructurering was voornamelijk terug te voeren op de afstemming tussen de publieke investeringen en strategie en de (leidende) bedrijfsinvesteringen en strategie. Opvallend was dat de zachte relationele netwerken tussen de lokale overheid en het bedrijfsleven cruciaal waren voor het realiseren van die effectieve afstemming. Een andere conclusie is dat een uniform beheermanagement een cruciale rol kan spelen in het tegengaan van veroudering. Dit geldt ook voor een uniform eigendomsbeleid. Deze case toont tevens ondermeer aan dat heel goed aan een commerciële partij kan worden overgelaten. De herstructureringsaanpak in Liverpool was, ondanks de participatie van de leidende bedrijven, nog steeds voor een groot deel gestuurd vanuit de lokale overheid. Ook de financiële bijdrage was grotendeels vanuit de overheid. Het biedt daarom geen directe kansen voor een volledig bedrijvengestuurd bedrijventerreinbeleid, maar belicht al wel de voordelen van de betrokkenheid en de sturing van het bedrijfsleven bij de (her)ontwikkeling van een bedrijventerrein. De tweede case biedt meer inzicht in de mogelijkheden voor bedrijvengestuurde initiatieven vanuit de status quo van een verouderd bedrijventerrein met een versnipperde, private eigendomsstructuur. Deze case heeft drie Business Improvements Districts (BID) op bedrijventerreinen onderzocht. Deze regeling maakt het mogelijk voor bedrijven om een collectieve bedrijvengestuurde aanpak voor de verbetering van hun bedrijventerrein te starten. Het gaat uit van een verplichte extra bijdrage van alle bedrijven, na meerderheidsbesluitvorming. De analyse liet zien dat de bedrijven wel degelijk in staat waren zelfstandig een collectieve aanpak te starten en te financieren. Echter, de bijdrage van deze aanpak in de vernieuwing op de terreinen was zeer klein. De bijdrage in het beheer van het terrein was relatief beter, maar nog steeds gering ten opzichte van de gehele herstructureringsopgave. De resultaten uit Engeland leverde een aanleiding om te onderzoeken of de collectieve aanpak door de BID kon worden uitgebreid met een grotere bijdrage aan de herstructureringsopgave, waar de eerste case de voordelen van heeft aangetoond. Dit leidde tot een case study onderzoek van industrieterrein Lage Weide in Utrecht, alwaar de mogelijkheden van de Gemeenschappelijke Private Stedelijke Vernieuwing (GPSV) voor de herstructureringsaanpak werd geanalyseerd. Deze regeling maakt van dezelfde verplichting tot een collectief privaat beleid op basis van meerderheidsbesluitvorming gebruik als de BID, maar verbindt de bedrijven niet op basis van een extra financiële bijdrage, maar op basis van de vastgoedwaarde. Het onderzoek in Utrecht toonde aan dat een dergelijke regeling zeer onrealistisch is. Een gezamenlijke grondexploitatie is zeer moeilijk haalbaar in de context van zoveel bedrijven met een actieve bedrijfsvoering. En de verplichte medewerking brengt voor elk bedrijf een onaanvaardbaar risico in hun bedrijfsvoering met zich mee. Het introduceren van een collectieve bedrijvengestuurde aanpak voor de herstructurering van bedrijventerreinen biedt meer kansen voor de introductie van een terreinbreed beheermanagement. Een dergelijk beheermanagement kan in de eerste plaats veroudering tegengaan en mogelijk zelfs verminderen. Het kan bijdragen aan een aantrekkelijk vestigingsklimaat voor bedrijven. Voor de ruimtelijke vernieuwing echter lijkt een gezamenlijke aanpak tussen overheid en de (leidende) bedrijven op een incidentele en probleemspecifieke basis meer succes te hebben. Een professioneel bedrijvengestuurd collectief beheermanagement kan wel de bedrijven verenigen, het contact met de overheid verbeteren en de incidentele kansen voor ruimtelijke vernieuwing opsporen. Een herstructureringsbeleid gericht op collectief privaat beheermanagement behoeft daarom extra aandacht, waarbij door dit onderzoek in de Nederlandse context de voorkeur wordt gegeven aan een Ondernemerfonds boven de BIZ aangezien deze meer beleidsvrijheid biedt aan de ondernemers en meer gericht is op (economische) samenwerking tussen bedrijven onderling en overheden.