'Samen sta je gezonder'. Een onderzoek naar de invloed van beroepsopvatting op domeinoverschrijdende samenwerking in de eerstelijnszorg

Abstract

Gezondheid en gezondheidszorg zijn aan het veranderen (Mackenbach & Van der Maas, 2008). Mackenbach & Van der Maas beschrijven in hun boek ‘Volksgezondheid en gezondheidszorg’ (2008) vier fasen van epidemiologische transitie en een vijfde fase die nu aan de gang is. Deze vijfde fase wordt gekenmerkt door een systeemgebaseerde oorzaak van ziekte, gezondheid wordt in toenemende mate gedrags- en omgevingsgerelateerd en verandert van een reductionistisch, ‘single-cause’ ziektebeeld in een ‘multiple-cause’ ziektebeeld (Mackenbach & Van der Maas, 2008; OECD, 2011). Naast een uitdaging op het gebied van zorgvraag en –aanbod wordt het systeem van gezondheidszorg op de proef gesteld door stijgende kosten (onder meer door toenemende vergrijzing en een toename van chroniciteit) en innovaties op het gebied van technologie en kennis (OECD, 2011). Deze uitdagingen en de veranderende zorgvraag vragen niet alleen om een herinrichting van gezondheidszorg, maar ook om een aanpassing van de professionals die in deze zorg werkzaam zijn. Een meer generalistisch of holistisch georiënteerde professional lijkt de oplossing voor een systeemgebaseerd ziektebeeld (Starfield, 1998; Sturmberg, 2007; OECD, 2011). Zoals uit het rapport van BMC over de wijkverpleegkundige blijkt kunnen professionals in de eerstelijnszorg door hun (fysieke) contact met de omgeving, de context waarin patiënten zich bevinden, een belangrijke rol spelen in het behandelen en de preventie van een complexe zorgvraag. In haar rapport ‘Zorg voor je gezondheid!’ (2010) constateert de Raad voor de Volksgezondheid en Zorg ook een veranderende zorgvraag. Naar aanleiding van een toename aan chroniciteit en complexiteit van het ziektebeeld pleit de Raad voor een nadruk op het belang van het ‘voorportaal’ van de zorg, de eerste lijn, in het kader van preventie en het reductioneren van kosten. In dit voorportaal kan door multidisciplinaire samenwerking en een ‘brede’ instelling van de professional adequaat op de bredere vraag en problematiek van de patiënt ingespeeld worden (RVZ, 2010).

De vraag is echter of dit zo makkelijk gaat. Publieke professionals in de dienstverlenende sector, waaronder de zorg, vormen een ‘aparte’ beroepsgroep. Zij bezitten specifieke en vaak gespecialiseerde kennis (Evetts, 2003) en hanteren een ‘hoger doel of ideaal’ in hun werkzaamheden, bijvoorbeeld de bevordering van gezondheidszorg (Freidson, 2001). Zij hebben kennis en expertise maar ervaren (mede hierdoor) grote autonomie en autoriteit over het domein waar zij werkzaam zijn (Freidson, 2001). Tussen deze domeinen kunnen, door de specifieke autoriteit die een professional over zijn eigen domein bezit, grenzen ontstaan (Abbott, 1988; 1995) die samenwerking en een ‘bredere (holistische) visie’, buiten het eigen domein, bemoeilijken. Maar hoe wordt bepaald hoe professionals in de zorg naar hun beroepsdomein kijken en hoe komen grenzen om deze domeinen tot stand? En hoe kan de overbrugging van grenzen worden georganiseerd, om tegemoet te komen aan de veranderende zorgvraag?

In dit onderzoek wordt aan de hand van de vraag ‘Op welke wijze beïnvloedt de beroepsopvatting van professionals domeinoverschrijdende samenwerking in de eerstelijnszorg?’ allereerst in kaart gebracht hoe de beroepsopvatting van professionals in de eerstelijnszorg tot stand komt. Vervolgens wordt aan de hand van een vergelijkend onderzoek in de wijken Utrecht Overvecht en Amsterdam Noord weergegeven hoe en op welke manier beroepsopvatting een rol kan spelen in de samenwerking tussen professionals in de eerstelijnszorg.