Willem III in de politiek: Een comparatieve studie van de relatie tussen Willem III en de Staten-Generaal gedurende twee perioden uit zijn politieke carrière in de Nederlanden

Abstract

Hoe kon een Prins van Oranje een aantal invloedrijke posities innemen in een land dat recentelijk het stadhouderschap afgezworen had? Als we kijken naar wat briefschrijvers achter zijn rug om over hem schrijven, wat kunnen we dan zeggen over zijn manier van regeren en de mate waarin hij controle wenste te houden? De rode draad van deze thesis bestaat uit de zoektocht naar een antwoord op bovenstaande vragen aan de hand van twee briefwisselingen: die van de Engelse gezanten Thomas Plott (1681-1682) en Thomas Chudleigh (1682-1685) en die van Anthonie Heinsius (1702-1705).

Willem III en de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden waren een sterke combinatie, waarin Willems positie tamelijk goed verankerd was. Hij was een bijna-monarch, maar misschien was het goed dat hij uiteindelijk geen koning van de Nederlanden is geworden: de instandhouding van een systeem zorgde mede voor rust en in zijn functie als stadhouder hoefde hij tenminste niet voor alles verantwoordelijkheid te nemen. Toch heeft Willem III het in de eerste periode van mijn onderzoek niet gemakkelijk gehad, misschien zelfs minder gemakkelijk dan Stephen Baxter het wil doen voorkomen, alhoewel die stelt dat Willems carrière op enig punt bijzonder zwak was. Zoals blijkt uit de geanalyseerde brieven, had zijn koppige verlangen om Lodewijk XIV van tegengas te voorzien hem bijna zijn status gekost: een gedwongen vrede, of zelfs een alliantie met Frankrijk heeft gedurende de jaren 1681-1685 lang op de loer gelegen. Hoe dan ook echter kreeg hij het voor elkaar om, met behulp van Franse provocaties, een oorlog op zo’n manier voor te bereiden, dat deze ook na zijn dood nog volgens zijn instructies gevoerd zou worden.