Mediavaardigheden in niet-westerse landen: de waarde van informeel leren met ICT

Abstract

In dit onderzoek wordt de aanwezigheid van mediavaardigheden in het onderwijsprogramma van de XO laptop (onderdeel van de organisatie One Laptop per Child) onderzocht. De mediavaardigheden zijn onderzocht aan de hand van vier centrale vaardigheden: spel (de vaardigheid om met de omgeving te experimenteren, inlevingsvermogen, collectieve intelligentie (het kunnen aanboren van online kennisbronnen) en beoordelingsvermogen (het kritisch kunnen beoordelen van mediacontent).

De mediavaardigheden spel, beoordelingsvermogen, collectieve intelligentie en inlevingsvermogen komen voor een deel tot uiting in de onderzochte OLPC programma’s. De resultaten die in dit onderzoek zichtbaar zijn geworden uitten zich voornamelijk op lokaal niveau en binnen de eigen gemeenschap. Van de onderzochte vaardigheden komen spel en inlevingsvermogen veel terug. Spel, of het experimenteren met de omgeving, komt in ieder aspect van het gebruik van de XO naar voren en vormt hiermee de basis van het leerproces. Het lijkt erop dat het ontwerp van de XO in zichzelf al voldoende uitnodigt tot experimenteren, de omgeving kan hierbij echter wel een stimulerende rol spelen. Inlevingsvermogen is ook duidelijk naar voren gekomen als onderdeel van de getrainde vaardigheden. Dit gebeurt voornamelijk door het aspect van peer-to-peer training dat in iedere case aanwezig was. Collectieve intelligentie en beoordelingsvermogen kwamen daarentegen weinig naar voren in de onderzocht cases. Voor een deel is het ontbreken van deze laatste twee aspecten toe te schrijven aan de verminderd aanwezige verbindingsmogelijkheden, hierdoor werd in de onderzochte cases voornamelijk samengewerkt via het lokale netwerk. Het beoordelingsvermogen van online content en de gebruikmaking van collectieve intelligentie kunnen daarnaast gezien worden als lange-termijneffecten die voortbouwen op andere vaardigheden. Doordat kinderen technologie op een natuurlijke manier in hun dagelijkse ervaringen integreren, ontwikkelen ze een manier van denken en een vertrouwdheid met ICT die de basis kunnen vormen voor het verdere leerproces.

Uit de vergelijking van het beeld dat uit de literatuur over digital natives naar voren komt met de kinderen in de onderzochte cases, blijkt dat het ontwikkelen van technische computervaardigheden niet automatisch leidt tot een kritisch mediagebruik. Praktische computervaardigheden kunnen wel een opstap geven tot een zelfstandig informeel leerproces. Didactische begeleiding kan bijdragen aan de horizonverbreding van kinderen door ze te confronteren met elementen buiten hun natuurlijke leefwereld. De begeleiding kan het leerproces echter ook belemmeren. Uit de projecten bleek dat docenten het explorerende karakter van de XO kunnen frustreren door teveel controle uit te oefenen op het gebruik ervan. Dit heeft voor een groot deel te maken met de mediavaardigheid van de docent. Voor de onderzochte cases waarin de docenten zelf weinig mediakennis hebben, geldt daarom dat de begeleiding zich het beste kan concentreren op het stimuleren van het natuurlijke ontdekkingsproces van kinderen. Dit betekent in de eerste plaats het faciliteren van de benodigde leeromgeving.

Het lijkt erop dat de leeromgeving van de XO de behoefte aan didactische begeleiding voor een deel kan vervangen. Bepalende factoren hierin zijn: een sociale omgeving waarin voldoende interactiemogelijkheden met andere kinderen aanwezig zijn, een softwareinrichting waarbij rekening wordt gehouden met sociaal-culturele kenmerken en een omgeving waarin kinderen voldoende uitdaging en aanmoediging krijgen. Het leren met de XO brengt informele leerprocessen samen met samengestelde onderwijssoftware. Op deze manier worden de voordelen van informeel leren gecombineerd met belangrijke onderwijsthema’s. Een mogelijk nadeel ten opzichte van het informele leren in een onaangepaste mediaomgeving kan zijn dat kinderen onvoldoende voorbereid zijn op de subjectieve aard van online bronnen en daardoor onvoldoende getraind zijn om informatie te kunnen filteren.