Een neoformalistische filmanalyse waarin vertelperspectief en mise-en-scène met specifiek belichting centraal staan in Joker (2019)

Abstract

In deze masterthesis staat de film Joker (2019) centraal waarin de protagonist Arthur Fleck zich ontwikkelt van ogenschijnlijk vriendelijke clown tot zijn duistere alter ego van ‘de Joker’. De film wordt in de narratieve structuur gekenmerkt door een onbetrouwbaar vertelperspectief, wat bijdraagt aan de grimmige sfeer van Joker doordat het de krankzinnigheid van de protagonist geleidelijk aan het licht brengt. De narratieve structuur werkt samen met en wordt ondersteund door verschillende stijlelementen in de film. Binnen dit geheel van stijlelementen sprongen naar mijn mening de opvallende belichtingselementen eruit die een verband hebben met de graduele karaktertransitie van het hoofdpersonage. Belichting is een belangrijke sfeermaker binnen de mise-en-scène van Joker en werd de ingang om in meer detail naar deze film te kijken in relatie tot de narratieve structuur van de vertelling. De onderzoeksvraag die is onderzocht luidt als volgt: Welke rol speelt mise-en-scène en specifiek belichting bij het proces dat de onbetrouwbare protagonist Arthur Fleck in de psychologische puzzelfilm Joker (2019) doormaakt en dat leidt tot zijn transformatie in ‘de Joker’? Deze vraag is beantwoord door het uitvoeren van een neoformalistische filmanalyse waarbij belichting (binnen de grotere structuur van mise-en-scène) als device centraal stond. Eerst is gefocust op hoe het onbetrouwbare vertelperspectief tot uitdrukking komt en welke functie dit vervult binnen de grotere narratieve structuur van de film. Hierbij is Joker bestempeld als een psychologische puzzelfilm en is geconcludeerd dat het onbetrouwbare vertelperspectief zowel kan uitnodigen tot distantie als compassie voor de protagonist. Dit vertelperspectief staat in dienst van het intensiveren van Arthur’s innerlijke belevingswereld, waardoor de toeschouwer wordt uitgenodigd zich meer met het hoofdpersonage te engageren ondanks diens geleidelijk groeiende radicalisering. De sequenties met Arthur’s gefantaseerde optreden in de talkshow van zijn idool Murray Franklin en Arthur’s daadwerkelijke optreden in Murray’s talkshow zijn onderzocht, omdat deze de karaktertransitie van de protagonist kristalliseren. Hierbij is op te merken dat de mise-en-scène en specifiek belichting wordt afgestemd op Arthur’s focalisatie, aangezien deze worden gevormd naar de gemoedstoestand die de protagonist op dat moment ervaart. De filmstijl ondersteunt de vertelling en benadrukt tevens de intensiteit van deze vertelling. De belichting speelt hierbij een cruciale rol in de karaktertransitie van de protagonist. Deze uitgevoerde filmanalyse van Joker (2019) demonstreert de kracht van belichting binnen deze specifieke filmvertelling, waardoor het een bijdrage levert aan het nog beperkte kennisveld omtrent belichting. Een concrete belichtingstheorie ontbreekt volgens filmprofessor Torben Grodal, maar belichting is voor het medium film wel van wezenlijk belang aangezien het één van de krachtigste middelen is om gevoelens en stemmingen op te wekken en te veranderen bij de toeschouwer. Hopelijk kan filmbelichting binnen mise-en-scène een meer vooraanstaande positie genieten in toekomstige filmonderzoeken, aangezien het, zoals in deze masterthesis geïllustreerd, de betekenislagen binnen de zogenoemde ‘unassuming art’ van mise-en-scène verder blootlegt en aantoont hoe onlosmakelijk de narratieve structuur verbonden kan zijn met stijlelementen.