De burgerlijke ernst van mode en vermaak. Het sociale leven van de laat negentiende-eeuwse bourgeoisie in de schilderijen van James Tissot (1836-1902).

Abstract

Naturalisme in de laat negentiende-eeuwse schilderkunst is een lastig te definiëren begrip, zo blijkt uit verschillende kunsthistorische studies. Over één kenmerk ervan lijken kunsthistorici het echter eens. Schilderijen die op tentoonstellingen en in boeken het label naturalisme krijgen, hebben steeds als onderwerp het volk dat letterlijk of figuurlijk monumentaal is afgebeeld. In dit werkstuk is onderzocht of laat negentiende-eeuwse schilders die de bourgeoisie als onderwerp kozen, deze bevolkingsklasse net zo ondubbelzinnig en herkenbaar hebben afgebeeld als naturalistische schilders het volk. Deze vraag is onderzocht aan de hand van schilderijen van de bourgeoisieschilder James Tissot en het antwoord erop blijkt positief. Dat wat de bourgeoisie sociaal kenmerkte, is duidelijk terug te vinden in zijn voorstellingen. Dat geldt voor de verschillende vormen van vermaak waarmee burgers hun vrije tijd vulden en voor de aandacht voor het uiterlijk en de gedetailleerde manier waarop Tissot de mode in beeld bracht. Hij heeft de bourgeoisie misschien wel het treffendst afgebeeld in de spanning die bestond tussen enerzijds het plezier dat voortkwam uit de toename van vrije tijd en vermaak en anderzijds de zorgen die voortkwamen uit de regels die men zichzelf en elkaar daarbij oplegde. Het onderzoek zou een vervolg moeten krijgen om na deze onderwerpsvergelijking ook de stijlkenmerken van naturalistische schilderkunst met die van schilders zoals Tissot te vergelijken. De vraag kan dan worden beantwoord of naturalisme terecht of onterecht wordt voorbehouden aan schilderijen over het volk. Blijkt dat die uitsluiting onterecht is, dan kan dat betekenen dat naturalisme ruimer en over stijlen heen moet worden gedefinieerd of als etiket zelfs moet komen te vervallen.