Amikejo: het ''Oord der Vriendschap'' aan de Vaalserberg

Abstract

Van 1815 tot 1919 lag net ten zuiden van Vaals Neutraal-Moresnet. Dit kleine condominium, ontstaan door een grensconflict, werd bestuurd door het Koninkrijk der Nederlanden en Pruisen. Na 1830 zou België de positie als partner binnen het condominium van het Koninkrijk der Nederlanden overnemen, maar de bijzondere status van het gebied bleef bestaan. Langzaamaan begon de bevolking zich steeds meer te identificeren met deze status.

Verschillende prominente inwoners van Moresnet trachtten deze identificatie te bevorderen. Eén van manieren om dit te proberen te bereiken was de poging van Wilhelm Molly en Gustave Roy, in de periode van 1908 tot 1909, om van Moresnet ’s werelds eerste Esperantostaat te maken, genaamd Amikejo. Vertrekkende vanuit het idee dat taal een belangrijke rol kan spelen als identificatiemiddel probeerden zij het gebied zichzelf te laten identificeren aan de hand van het Esperanto. De vraag is echter of deze identificatie ook plaats kan vinden wanneer een taal, die geen lange geschiedenis heeft in een gebied, ingevoerd wordt als nationale taal. Deze vraag staat centraal in dit onderzoek.

De bedenker van het Esperanto, Ludwig Zamenhof, was afkomstig uit een liberaal gezin. Hierdoor zien we veel liberale ideeën terug in het Esperanto. In dit onderzoek is daarom gekozen voor een liberale invalshoek. Door het bekijken van publicaties uit liberale kranten uit Nederland en België (die als buurlanden bekend waren met de bijzondere status van het gebied) is gekeken hoe de liberale pers tegen het uitroepen van Amikejo in 1908-1909 aan keek en in hoeverre het Esperanto gebruikt werd als identificatiemiddel. De conclusie van het onderzoek is dat het Esperanto niet voldeed als identificatiemiddel ten opzichte van de buurlanden. De binding van de taal met het gebied was te artificieel om dit te bewerkstelligen. Wanneer men het gebied al als onafhankelijk zag kon de taal deze perceptie wel versterken, maar als onafhankelijkheidsverklaring an sich werd het in de buitenlandse pers niet gezien. Daarnaast kan uit de bronnen geconcludeerd worden dat ook de politieke motieven van buurlanden een grote rol speelden. Door de belangen die de Belgische overheid nog had in het gebied en de sterke band tussen diezelfde overheid en het liberalisme zien we dat de Belgische liberalen, in tegenstelling tot wat verwacht zou worden, het uitroepen van Amikejo niet als iets positiefs zagen.