| dc.description.abstract | Er is nog weinig onderzoek gedaan naar de verklaring voor hoe overheden in de Nederlandse ruimtelijke planning handelen wanneer hun standpunten ten aanzien van de ruimtelijke ontwikkeling in een bepaald geografisch gebied conflicteren met die van andere overheden. Deze thesis zoekt daarom naar een antwoord op de volgende hoofdvraag: Hoe wordt, binnen een ruimtelijk planvormingsproces, door (onderdelen binnen) overheidsorganisaties gehandeld in reactie op conflicterende ruimtelijke visies en hoe kan dit handelen worden verklaard?
Niet alleen is die vraag wetenschappelijk relevant (want er is een gebrek aan studies naar dit specifieke onderwerp), ook praktisch gezien heeft deze nut. Zo kunnen de overheden die deelnamen aan het onderzochte planvormingsproces lessen trekken uit de reflectie op hun handelen. Ook kunnen de gevonden factoren die tot een hoge ‘gezamenlijke winst’ (het uit het planvormingsproces resulterend beleid doet dan zoveel mogelijk recht aan de belangen van alle partijen) leiden mogelijk hetzelfde effect hebben in andere planvormingsprocessen.
Het handelen van overheden in reactie op conflicterende ruimtelijke visies wordt in het analysekader ingedeeld in de vijf conflictstijlen die Thomas & Kilmann (2008) onderscheiden, te weten: aanpassen, competitie, samenwerken, vermijden en compromis zoeken. Omdat uit een verkennende literatuurstudie is gebleken dat de interactie tussen overheden vooral via onderhandeling verloopt, worden die conflictstijlen voornamelijk met behulp van sociaalpsychologische literatuur over onderhandeling nader uitgewerkt. Potentiële verklaringen voor het hanteren van een bepaalde conflictstijl, worden deels op basis van deze literatuur, maar ook op grond van logica en ‘common sense’ geformuleerd.
Er is gekozen voor het bestuderen van een casus, namelijk het planvormingsproces dat uitmondde in het ruimtelijk plandocument ‘Ontwikkelingsvisie Noordvleugel Utrecht 2015-2030 (Eindbalans)’. Het verzamelen van gegevens vindt plaats via interviews met personen die werkzaam zijn bij een van de overheden die deelnemen in het samenwerkingsverband genaamd de NV Utrecht en die het genoemde planvormingsproces van dichtbij hebben meegemaakt.
Het handelen in reactie op conflicterende ruimtelijke visies door de NV Utrecht-partijen is voornamelijk te plaatsen in de conflictstijl samenwerking. Althans, het handelen zoals de meeste geïnterviewden dat beschrijven: volgens één respondent is vooral vermeden en competitie gevoerd.
Alle geïnterviewden noemen echter dezelfde belangrijkste verklaring voor de gehanteerde conflictstijl (of dat nu samenwerking of een andere is). Dit is de breed gevoelde behoefte om de regio beter onder de aandacht van het Rijk te brengen en zo draagvlak en financiële middelen voor aanpak van de ruimtelijke vraagstukken in de regio te verwerven. Alle partijen beseften dat dit gedeeld belang alleen kon worden behartigd door gezamenlijk op te trekken. Als verklaring voor het hanteren van de stijl samenwerking staat (wederom in de optiek van bijna alle respondenten) de bijdrage van het particulier adviesbureau, dat in het proces een rol van bemiddelaar vervulde, op een goede tweede plek.
Daarmee is de gehanteerde conflictstijl vooral toe te schrijven aan eigenschappen van de bestuurlijke context van ruimtelijke planning (namelijk: de afhankelijkheid van rijksmiddelen) en het planvormingsproces zelf (het effect van bemiddeling). De invloed van het object van planning (ruimtelijke inrichting en vraagstukken) op toegepaste conflictstijlen is niet duidelijk teruggevonden.
Hoewel het onderzoek in principe niet generaliseerbaar is, zou het zonde zijn om andere overheden niet de kans te geven de factoren die in de onderzochte case tot een hoge gezamenlijke winst hebben geleid in een ander planvormingsproces uit te proberen. Om tot een samenwerkende conflictstijl en (daarmee) beleid met een hoge gezamenlijke winst te komen, is het overheden in het algemeen aan te bevelen: 1) te zoeken naar een gemeenschappelijk belang (dat in eerste instantie niet per se ruimtelijk hoeft te zijn); 2) voldoende aandacht te besteden aan het gezamenlijk vormgeven van globaal beleid voor het regionaal schaalniveau (strategische planning). Dan is de kans het grootst dat gedeelde ruimtelijke belangen worden gevonden; 3) een analysemethode als de lagenbenadering te gebruiken om het proces deels te objectiveren; 4) soms ‘creatief’ te zijn wat betreft de precieze formulering van beleid; 5) een onafhankelijke, externe (en uiteraard deskundige) organisatie een bemiddelende taak te geven; 6) te investeren in ambiance en sfeer tijdens overlegmomenten en (mede daarmee) in de relaties tussen de belangrijke personen in het proces (vooral bestuurders).
Tot slot moet vermeld worden dat de begrippen en concepten uit de gebruikte literatuur over onderhandeling niet erg aan lijken te sluiten op hoe respondenten het planvormingsproces beleefd hebben. Mogelijk ligt dit vooral aan het strategisch karakter van het onderzochte proces en is onderhandeling een beter passende invalshoek voor meer uitvoeringsgerichte processen en die met een minder verre planhorizon. Dat meerdere respondenten daarnaast het begrip ‘conflicterende ruimtelijke visies’ niet zo goed kunnen rijmen met hun beleving van de planvorming, kan er aan liggen dat zij voornamelijk samenwerkend handelden. Toekomstig onderzoek zal dit moeten uitwijzen. | |
