Taalbeleid in het voorgezet middelbaar onderwijs: een exploratief onderzoek naar de factoren van succesvol taalbeleid op vmbo-scholen

Abstract

Het vraagstuk rond taal en leren is vandaag nog even actueel. Leersucces is van meer factoren afhankelijk dan alleen taalvaardigheid, maar taalvaardigheid drukt een behoorlijke stempel op de resultaten en slagingskansen van leerlingen. Op landelijk niveau is het taalvaardigheidsprobleem van leerlingen evident, zo blijkt uit meerdere actuele rapporten. Met name de taalvaardigheid van vmbo-leerlingen is problematisch. Bijna 1 op de vier vijftienjarigen heeft op dit moment een taalachterstand en het aantal leerlingen met een (te) lage taalvaardigheid dat doorstroomt naar het mbo groeit. Goed taalbeleid is essentieel om de taalvaardigheid van leerlingen op niveau te krijgen en te houden. De vrijheid die vo-scholen krijgen met betrekking tot het vormgeven van taalbeleid is de aanleiding geweest onderzoek te doen naar de precieze verschillen en overeenkomsten in taalbeleid tussen scholen. Het in kaart brengen van deze verschillen is de eerste stap naar bewustzijn. Omdat het probleem van de lage taalvaardigheid onder jongeren bij de vmbo-leerlingen aanzienlijk is, heeft dit onderzoek zich specifiek op vmbo-scholen gericht. Het doel van dit onderzoek is zicht krijgen op hoe (de implementatie van) taalbeleid op vmbo-scholen eruitziet. Er is een profiel van taalbeleid geschetst aan de hand van zes factoren, namelijk 1. visie op taal, 2. coördinatie van de implementatie, 3. professionaliseren van docenten, 4. monitoren van leerlingen, 5. rijke leesomgeving en 6. taalgericht onderwijs. Deze factoren zijn op verschillende vmbo-scholen onderzocht aan de hand van een analyse van de taalbeleidsplannen. Deze analyse is vervolgens verder uitgediept aan de hand van focusgroep-interviews met taalcoördinatoren, directieleden en docenten. Uit de resultaten van de taalbeleidsplannen blijkt dat een of meerdere vormen van taalbeleid in alle scholen aanwezig is. Alle scholen formuleren een visie op taal en hebben een taalcoördinator aangesteld. Deze persoon blijkt een belangrijke rol te spelen in de coördinatie, implementatie en vernieuwing van taalbeleid. Verschillen in concrete acties zijn aanwezig. Waar de ene school verschillende betrokkenen verantwoordelijk maakt voor de concrete uitvoering van opgesteld beleid, blijft de ander steken op het definiëren van taalbeleid en resultaten van behoefteonderzoek binnen de school. Wat betreft monitoring screenen scholen leerlingen in de onderbouw via methodeafhankelijke toetsen. Waar de ene school naar aanleiding van de leerlingmonitoring ondersteuning op leerlingniveau inzet (wat vervolgens beperkt blijft tot dispensatie of ondersteuningsuren buiten de les), gaat de andere school over tot een schoolbrede interventie. Op het gebied van een rijke leesomgeving hebben alle scholen contact met de plaatselijke bibliotheek. Mediatheken zijn wegbezuinigd. Uit de resultaten van de interviews blijkt taalbeleid geen onderdeel uit te maken van schoolbreed overleg. Scholen die hiervoor wel structureel tijd en ruimte in de jaaragenda aanbrengen lijken daarvan de vruchten te plukken: op deze scholen is een groter draagvlak zichtbaar. Opvallend is dat op geen enkele school taalbeleid een onderdeel is van de professionalisering van docenten: in lesbezoeken en functioneringsgesprekken komt dit thema niet aan de orde. Wel zijn er plannen om docenten schoolbreed te scholen, denk aan het geven van NT2-ondersteuning. Op basis van dit onderzoek wordt allereerst geadviseerd concretere richtlijnen voor de invulling van taalbeleid op landelijk niveau vast te leggen. Daardoor zou Inspectie van Onderwijs taalbeleid specifiek op schoolniveau kunnen toetsen en homogeniteit tussen scholen bevorderen. Daarnaast reikt dit onderzoek een aantal praktische aanbevelingen voor schoolleidingen aan.